EDITORIAL
Το περιοδικό Physics Time αποτελεί μέρος της προσπάθειας του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών και Υποψηφίων Διδακτόρων του Τμήματος Φυσικής ΕΚΠΑ για τη διάδοση της επιστημονικής σκέψης σε όλους τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται γι’ αυτή, ανεξαρτήτως ηλικίας, μόρφωσης, φύλου, θρησκείας ή καταγωγής. Η γενικευμένη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, η λήψη αποφάσεων και η αντιμετώπιση προβλημάτων επιστημονικής φύσεως (όπως η κλιματική αλλαγή ή η πυρηνική τεχνολογία) ανήκουν πλέον στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Ωστόσο, η κοινωνία πορεύεται σε αυτή τη νέα πραγματικότητα χωρίς να έχει εξασφαλίσει, για κάθε μέλος της, την καλλιέργεια της επιστημονικής σκέψης και την κατανόηση βασικών επιστημονικών αρχών που θα το καταστήσουν ικανό να πάρει τις σωστές αποφάσεις και να κρίνει με τρόπο ορθολογικό μέσα στον καταιγισμό πληροφοριών που δέχεται. Αυτό οφείλεται κυρίαρχα στην δομή της εκπαίδευσης και του αποκομμένου ρόλου της επιστήμης από την κοινωνία.
Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι δομημένο γύρω από εξετάσεις κάθε είδους, με κέντρο βέβαια τις Πανελλαδικές. Μέσα στο ασφυκτικό αυτό πλαίσιο δεν υπάρχει χώρος για την καλλιέργεια της επιστημονικής και κριτικής σκέψης και την απόκτηση γενικών γνώσεων. Ως εκ τούτου, το επίπεδο αντίληψης ενός ατόμου βαθμιαία περιορίζεται σε ένα στενό πλαίσιο γύρω από το αντικείμενο της σχολικής κατεύθυνσής του, αργότερα της Πανεπιστημιακής σχολής του και τελικά της εργασίας του, επακόλουθο και καθρέφτης μίας σύγχρονης κυρίαρχης ιδεολογίας μέσα στην οποία η κοινωνία και οι κοινωνικές σχέσεις προσδιορίζονται και αναπαράγονται με μοναδικό σκοπό το υλικό κέρδος, σε βάρος της παιδείας, της καλλιέργειας και τελικά του ίδιου του ανθρώπου. Σε αυτό το περιβάλλον της υπερειδίκευσης και του επιστημονικού αναλφαβητισμού, βρίσκουν εύφορο έδαφος και αναπτύσσονται κάθε λογής ψευδοεπιστημονικές αντιλήψεις οι οποίες χρησιμοποιούνται συστηματικά για την εξαπάτηση της κοινωνίας.
Το Πανεπιστήμιο δυστυχώς αποτελεί συνέχεια και ουσιαστικό μέρος του προβλήματος. Η εστίαση και πάλι στις εξετάσεις, η προσπάθεια για σύνδεση των πτυχίων με την αγορά εργασίας καθώς και η ελλιπής φοιτητική μέριμνα αποθαρρύνουν την ουσιαστική ενασχόληση με την εμβάθυνση και κριτική στην επιστήμη. Στο επίπεδο της παραγωγής νέας επιστημονικής γνώσης, το κύριο βάρος πέφτει στους Υποψήφιους Διδάκτορες (ΥΔ) και Μεταδιδακτορικούς Ερευνητές (ΜδΕ). Κατά κανόνα, οι ΥΔ θεωρούνται φοιτητές όσον αφορά την αμοιβή τους και ερευνητές όσον αφορά τα καθήκοντα τους. Οι ΜδΕ προσλαμβάνονται με σύμβαση εργασίας για ορισμένο χρονικό διάστημα (τάξης των 2-3 χρόνων). Η εργασιακή επισφάλεια των ερευνητών καθορίζει σε κάποιο βαθμό και την ποιότητα του παραγόμενου ερευνητικού έργου, καθώς καθίσταται αναγκαία η δημοσίευση πολλών επιστημονικών άρθρων με σκοπό την εξασφάλιση του επόμενου συμβολαίου. Ένας νέος ερευνητής αναγκάζεται να στοχεύσει όχι τόσο στην εμβάθυνση και στην ευρεία κατανόηση αλλά κυρίως στην ταχεία δημοσίευση. Ως αποτέλεσμα, ο μέσος ερευνητής είναι υπερ-εξειδικευμένος σε ένα στενό επιστημονικό αντικείμενο, καταλήγοντας, ορισμένες φορές, να αγνοεί βασικές έννοιες και προβλήματα εκτός αυτού.
Το παρόν εγχείρημά μας, το Physics Time, αποτελεί ένα μικρό βήμα στην κατεύθυνση της επικοινωνίας της επιστημονικής γνώσης με την κοινωνία, απέναντι στη μηχανιστική προσέγγιση της "επιστημονικής γνώσης" ως εμπόρευμα με στόχο την άνοδο στην κλίμακα της κοινωνικής ή/και ακαδημαϊκής ιεραρχίας. Καθώς η επιστημονική γνώση παράγεται με συλλογική προσπάθεια και όχι με ατομικές εκλάμψεις, η γνώση που δεν μοιράζεται είναι άχρηστη.
Απευθυνόμαστε στον ανήσυχο μαθητή Λυκείου, στον συνάδελφο ερευνητή που θέλει να διευρύνει την οπτική του εκτός του εξειδικευμένου αντικειμένου πάνω στο οποίο εργάζεται, και γενικά σε κάθε άνθρωπο που διακατέχεται από περιέργεια για τον κόσμο γύρω μας. Η παρουσίαση νέων της επιστημονικής επικαιρότητας θα γίνεται με το κριτικό βλέμμα του επιστήμονα που προσπαθεί να ερμηνεύσει τις παρατηρήσεις. Σκοπός δεν είναι η παρουσίαση μεμονωμένων πορισμάτων εν είδει πληροφοριών, καθώς έτσι καλλιεργείται η πεποίθηση πώς οι επιστήμονες λειτουργούν μέσα από ακατανόητες και άρα υπερβατικές διεργασίες. Σκοπός είναι να παρουσιάσουμε το «γίγνεσθαι» της επιστημονικής εργασίας, από το αρχικό έναυσμα μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Τέλος, αποσκοπούμε στην ανάπτυξη ουσιαστικής κριτικής, όχι μόνο των διαφόρων ψευδοεπιστημονικών θεωρήσεων αλλά και της ίδιας, ακόμα, της δομής της επιστημονικής κοινότητας.
Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι δομημένο γύρω από εξετάσεις κάθε είδους, με κέντρο βέβαια τις Πανελλαδικές. Μέσα στο ασφυκτικό αυτό πλαίσιο δεν υπάρχει χώρος για την καλλιέργεια της επιστημονικής και κριτικής σκέψης και την απόκτηση γενικών γνώσεων. Ως εκ τούτου, το επίπεδο αντίληψης ενός ατόμου βαθμιαία περιορίζεται σε ένα στενό πλαίσιο γύρω από το αντικείμενο της σχολικής κατεύθυνσής του, αργότερα της Πανεπιστημιακής σχολής του και τελικά της εργασίας του, επακόλουθο και καθρέφτης μίας σύγχρονης κυρίαρχης ιδεολογίας μέσα στην οποία η κοινωνία και οι κοινωνικές σχέσεις προσδιορίζονται και αναπαράγονται με μοναδικό σκοπό το υλικό κέρδος, σε βάρος της παιδείας, της καλλιέργειας και τελικά του ίδιου του ανθρώπου. Σε αυτό το περιβάλλον της υπερειδίκευσης και του επιστημονικού αναλφαβητισμού, βρίσκουν εύφορο έδαφος και αναπτύσσονται κάθε λογής ψευδοεπιστημονικές αντιλήψεις οι οποίες χρησιμοποιούνται συστηματικά για την εξαπάτηση της κοινωνίας.
Το Πανεπιστήμιο δυστυχώς αποτελεί συνέχεια και ουσιαστικό μέρος του προβλήματος. Η εστίαση και πάλι στις εξετάσεις, η προσπάθεια για σύνδεση των πτυχίων με την αγορά εργασίας καθώς και η ελλιπής φοιτητική μέριμνα αποθαρρύνουν την ουσιαστική ενασχόληση με την εμβάθυνση και κριτική στην επιστήμη. Στο επίπεδο της παραγωγής νέας επιστημονικής γνώσης, το κύριο βάρος πέφτει στους Υποψήφιους Διδάκτορες (ΥΔ) και Μεταδιδακτορικούς Ερευνητές (ΜδΕ). Κατά κανόνα, οι ΥΔ θεωρούνται φοιτητές όσον αφορά την αμοιβή τους και ερευνητές όσον αφορά τα καθήκοντα τους. Οι ΜδΕ προσλαμβάνονται με σύμβαση εργασίας για ορισμένο χρονικό διάστημα (τάξης των 2-3 χρόνων). Η εργασιακή επισφάλεια των ερευνητών καθορίζει σε κάποιο βαθμό και την ποιότητα του παραγόμενου ερευνητικού έργου, καθώς καθίσταται αναγκαία η δημοσίευση πολλών επιστημονικών άρθρων με σκοπό την εξασφάλιση του επόμενου συμβολαίου. Ένας νέος ερευνητής αναγκάζεται να στοχεύσει όχι τόσο στην εμβάθυνση και στην ευρεία κατανόηση αλλά κυρίως στην ταχεία δημοσίευση. Ως αποτέλεσμα, ο μέσος ερευνητής είναι υπερ-εξειδικευμένος σε ένα στενό επιστημονικό αντικείμενο, καταλήγοντας, ορισμένες φορές, να αγνοεί βασικές έννοιες και προβλήματα εκτός αυτού.
Το παρόν εγχείρημά μας, το Physics Time, αποτελεί ένα μικρό βήμα στην κατεύθυνση της επικοινωνίας της επιστημονικής γνώσης με την κοινωνία, απέναντι στη μηχανιστική προσέγγιση της "επιστημονικής γνώσης" ως εμπόρευμα με στόχο την άνοδο στην κλίμακα της κοινωνικής ή/και ακαδημαϊκής ιεραρχίας. Καθώς η επιστημονική γνώση παράγεται με συλλογική προσπάθεια και όχι με ατομικές εκλάμψεις, η γνώση που δεν μοιράζεται είναι άχρηστη.
Απευθυνόμαστε στον ανήσυχο μαθητή Λυκείου, στον συνάδελφο ερευνητή που θέλει να διευρύνει την οπτική του εκτός του εξειδικευμένου αντικειμένου πάνω στο οποίο εργάζεται, και γενικά σε κάθε άνθρωπο που διακατέχεται από περιέργεια για τον κόσμο γύρω μας. Η παρουσίαση νέων της επιστημονικής επικαιρότητας θα γίνεται με το κριτικό βλέμμα του επιστήμονα που προσπαθεί να ερμηνεύσει τις παρατηρήσεις. Σκοπός δεν είναι η παρουσίαση μεμονωμένων πορισμάτων εν είδει πληροφοριών, καθώς έτσι καλλιεργείται η πεποίθηση πώς οι επιστήμονες λειτουργούν μέσα από ακατανόητες και άρα υπερβατικές διεργασίες. Σκοπός είναι να παρουσιάσουμε το «γίγνεσθαι» της επιστημονικής εργασίας, από το αρχικό έναυσμα μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Τέλος, αποσκοπούμε στην ανάπτυξη ουσιαστικής κριτικής, όχι μόνο των διαφόρων ψευδοεπιστημονικών θεωρήσεων αλλά και της ίδιας, ακόμα, της δομής της επιστημονικής κοινότητας.