Χάνοντας έδαφος: Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη θάλασσα

Του Βασίλη Ντούρου

Εικόνα 1. To τελευταίο σπίτι του βυθισμένου νησιού Holland των ΗΠΑ (image credit: Forbes)

Τα παράλια της Υδρογείου μαγνητίζουν και ελκύουν τον άνθρωπο καθ’ όλη την ιστορική διαδρομή του πάνω στον πλανήτη . Ο John Tibbetts περιγράφει παραστατικά στο άρθρο του Coastal Cities: Living on the Edge, Nov 2002 ,τον εποικισμό των παραλίων, ως μία εκ των μεγαλύτερων μεταναστεύσεων στη σύγχρονη ιστορία όπου ανθρώπινα σμήνη μετακινούνται προς τις παραλιακές πόλεις, ιδιαίτερα των αναπτυσσόμενων κρατών, τα τελευταία 50 χρόνια. Επίσης στην Ευρώπη, οι παράκτιες περιοχές είναι πληθυσμιακά κέντρα έντονης οικονομικής δραστηριότητας που φιλοξενούν ποικίλα οικοσυστήματα. Ωστόσο η επαπειλούμενη κλιματική αλλαγή αντιλαμβανόμενη μέσα από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τη συχνότερη εμφάνιση εντονότερων θυελλογενών μετεωρολογικών παλιρροιών και την διάβρωση των ακτών απειλεί τους ανθρώπους και τα φυσικά συστήματα των ακτών.

Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας προκαλείται από τη θερμική διαστολή των θαλάσσιων μαζών και την τήξη των ηπειρωτικών πάγων. Η ασφαλής όμως εκτίμηση κατά πόσον  αυξάνεται η επικινδυνότητα μιας περιοχής από την άνοδο της στάθμης θαλάσσιων υδάτων δεν καθορίζεται μόνο από το ρυθμό και το εύρος ανόδου της στάθμης αλλά και από άλλους τοπικούς παράγοντες όπως είναι ο τεκτονισμός, η προσφορά ιζήματος (εκβολές ποταμών) και η παράκτια γεωμορφολογία/λιθολογία. Έτσι η απόλυτη στάθμη της θάλασσας δεν αυξάνεται ομοιογενώς σε όλες τις περιοχές αλλά οι παραπάνω παράγοντες λειτουργούν είτε προσθετικά είτε αφαιρετικά στην μεταβολή της στάθμης λόγω κλιματικής αλλαγής (Εικόνα 2-1). Αυτό όμως που πρέπει να γίνει γνωστό είναι πως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι σχετικά ανελαστική έναντι των μειώσεων εκπομπών αερίων ρύπων του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και αν δραστικές πολιτικές μετριασμού παγκοσμίως κατορθώσουν να σταθεροποιήσουν τις συγκεντρώσεις αυτών των αερίων, η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης όπως και τα συνοδά φαινόμενα θυελλογενών παλιρροιών και παράκτιας διάβρωσης θα συνεχίσουν να υφίστανται για αιώνες.

Εικόνα 2. Η τάση της μεταβολής της στάθμης της θάλασσας στην Ευρώπη όπως καταγράφηκε από δορυφορικές μετρήσεις την περίοδο 1992-2014 (image credit: ESA)

Οι Church & White μαζί με συνεργάτες τους σε δημοσίευσή τους (Revisiting the Earth’s sea-level and energy budgets from 1961 to 2008) το 2011 παρουσιάζουν το ρυθμό ανόδου της στάθμης της θάλασσας από το 1972 έως το 2008 σε δύο διακριτές χρονικές περιόδους, 1972-2008 και 1993-2008 (Εικόνα 2-2). Στον πίνακα αυτό γίνεται φανερή η συνεισφορά των παραγόντων που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή επιταχύνοντας  το φαινόμενο της ανόδου της στάθμης τα τελευταία 15 χρόνια με ρυθμό 2.54 χιλ/έτος. Αντίθετα ο μέσος ρυθμός της περιόδου 1972-2008 είναι 1.78 χιλ/έτος. Αξιοπρόσεκτη είναι η συνεισφορά από το λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας, που ανέρχεται την τελευταία περίοδο σχεδόν στο 1 χιλ/έτος. Η ολική εκτίμηση του ρυθμού ανόδου της στάθμης της θάλασσας για την περίοδο 1993-2008 ανέρχεται στα 3.22 χιλ/έτος. Βέβαια, δεν είναι ακόμα εμφανές από τις παρατηρήσεις αν αυτός ο αυξημένος ρυθμός ανόδου θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Είναι δεδομένο ότι υπεισέρχονται σφάλματα σε αυτές τις μετρήσεις όμως η γενική εικόνα είναι ξεκάθαρη έτσι όπως έχει αποτυπωθεί και από άλλους μελετητές και επισημοποιείται από το IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). Η κλιματική αλλαγή συνεισφέρει και εντείνει την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Ωστόσο το να γίνουν προβλέψεις για το μέλλον είναι δύσκολο λόγω της μεγάλης αβεβαιότητας που υπεισέρχεται στις επιστημονικές προσεγγίσεις είτε των εμπειρικών-στατιστικών μοντέλων είτε των αριθμητικών μοντέλων που χρησιμοποιούνται.  Παρ’ όλα αυτά,  είναι σίγουρο πως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα συνεχιστεί και ύστερα από το 2100. Η άνοδος της στάθμης όμως φέρνει και δυνητικά καταστροφικότερες φουσκοθαλασσιές παρόλο που είναι δύο ξεχωριστά φαινόμενα. Ως φουσκοθαλασσιά εδώ δεν εννοείται η αστρονομική παλίρροια αλλά η θυελλογενής μετεωρολογική παλίρροια, δηλαδή η άνοδος της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας των ισχυρών ανέμων και μεταβολής της πίεσης της ατμόσφαιρας. Οι θυελλογενείς παλίρροιες είναι στενά συνδεδεμένες με την συχνότητα, την ένταση αλλά και τη διαδρομή που διαγράφει μία καταιγίδα καθώς και με το τοπικό ανάγλυφο της ακτής. Απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή όταν συνδυάζονται με τις αστρονομικές παλίρροιες αφού τότε το ύψος της στάθμης αλλά και των κυμάτων γίνεται επικίνδυνο (Εικόνα 2-3). Οι αλλαγές της μέσης στάθμης της θάλασσας και της έντασης των  καταιγίδων (που επιτείνεται από τη κλιματική αλλαγή) μπορούν να προκαλέσουν ακραία κυματικά φαινόμενα και να έχουν αντίστοιχα σημαντικές επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές. Αυτό συμβαίνει διότι οι ισχυροί άνεμοι συγκεντρώνουν μεγαλύτερη μάζα νερού και ενέργειας, ενώ το ύψος των κυμάτων που προκαλούνται αυξάνεται όσο αυξάνεται και η μέση στάθμη της θάλασσας, με αποτέλεσμα την αύξηση αναρρίχησης των κυμάτων στο χερσαίο παράκτιο χώρο και σημαντικές συνέπειες για την παραλιακή μορφοδυναμική (Krestenitis et al. 2010).

Πίνακας 1. Συνεισφορά στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας (Church et al, Sea Level and Energy Budgets)

Προβλέψεις είναι αδύνατο να γίνουν για τη συχνότητα και ένταση ενός τέτοιου φαινομένου στο μέλλον. Μάλιστα στην επιστημονική κοινότητα χαρακτηρίζεται ως πρόκληση κάτι τέτοιο. Κατά τον προηγούμενο αιώνα αρκετά περιστατικά φουσκοθαλασσιάς στοίχησαν ζωές και κατέστρεψαν περιουσίες στην Ευρώπη. Το πιο γνωστό γεγονός συνέβη το 1953, όταν συνδυάστηκε μία ισχυρή θυελλογενής μετεωρολογική παλίρροια με μία αστρονομική παλίρροια και σημειώθηκαν 2.000 θάνατοι στο Βέλγιο, την Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ καταστράφηκαν περισσότερα από 40.000 κτίρια. Πέρα από τον ορατό κίνδυνο για τον άνθρωπο εξαιτίας εκτεταμένης πλημμύρας, επίσης οι καταστροφές υποδομών, η διάβρωση των ακτών και η είσοδος αλμυρού νερού σε βιότοπους και εκβολές ποταμών πρέπει να συνυπολογιστεί στις επιπτώσεις.

Τόσο η θυελλογενής καταιγίδα όσο και η εν γένει αύξηση της στάθμης της θάλασσας ως αποτέλεσμα έχουν την διάβρωση των ακτών. Στην Ευρώπη περισσότεροι από 5 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές που κινδυνεύουν από την διάβρωση των ακτών και από πλημμύρες (ορίζονται ως τέτοιες, οι περιοχές που έχουν υψόμετρο χαμηλότερο των 5 μέτρων και βρίσκονται σε απόσταση όχι μεγαλύτερη του 1 χιλιομέτρου από την ακτή). Έτσι, η συνεχώς αυξανόμενη χρήση των ακτών μετατρέπει τη διάβρωση από ένα φυσικό και φυσιολογικό γεγονός σε ένα πρόβλημα αυξημένης σοβαρότητας που περιλαμβάνει οικονομική ζημιά, οικολογική βλάβη και κοινωνικά προβλήματα. Απώλεια περιουσίας, υποδομών, παραλιακής ακτής και πολύτιμων ενδιαιτημάτων στοιχίζουν εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο,  ενώ την ίδια στιγμή η προστασία στοιχίζει εξίσου ακριβά. Για παράδειγμα,  στη Γαλλία ξοδεύονται περίπου 20 εκατομμύρια ευρώ σε μέτρα μετριασμού της διάβρωσης, ενώ στην Ολλανδία το ετήσιο κόστος για την αναπλήρωση άμμου είναι στα 41 εκατομμύρια ευρώ.

Εικόνα 3. Ο συνδυασμός μιας αστρονομικής παλίρροιας και μίας μετεωρολογικής παλίρροιας μπορεί να αποβεί καταστροφικός.

Γίνεται κατανοητό πως η κλιματική αλλαγή ενισχύει τους φυσικούς κινδύνους απέναντι στις κοινωνίες ενώ μεγάλα χρηματικά ποσά που θα γίνουν ακόμα μεγαλύτερα,  θα διοχετευθούν σε μέτρα προστασίας απέναντι σε αυτούς. Η αντιμετώπιση αυτής της πραγματικότητας γίνεται πρώτα σε συμπεριφορικό επίπεδο και ύστερα σε τεχνολογικό και θεσμικό. Η ώρα για δράση είναι τώρα, ήταν χθες,  θα είναι και αύριο. Το θέμα του περιβάλλοντος υπερβαίνει κάθε τι άλλο και μία νέα συνείδηση πρέπει να εδραιωθεί στη δική μας γενιά, διαφορετικά η επόμενη θα ζήσει στην εποχή των μεγάλων ανακατατάξεων και συγκρούσεων.